Jan Palach

De naam van Jan Palach staat onuitwisbaar in het bewustzijn van bijna elke Tsjech geschreven. Zijn stille - en toch letterlijk oorverdovende - protest mag niet worden vergeten. Uit protest tegen de politieke situatie en in de strijd voor vrijheid stak hij zichzelf in brand op het Wenceslasplein in Praag. Na drie dagen, op 19 januari 1969, stierf hij in het ziekenhuis.

Op meerdere plekken in Praag kom je zijn naam tegen. Er is een bibliotheek, een school en een plein naar hem vernoemd, waar tevens een bronzen dodenmasker van hem hangt. Vlak voor het Nationaal Museum op het Wenceslaslplein ligt een monument, een verbrand kruis, op de plek waar hij zichzelf in brand stak. Op dertig meter van het standbeeld van Wenceslas op hetzelfde plein ligt een minder bekend monument. Je ziet een afbeelding van hem in Legerova.

Wat is het verhaal achter deze student, wiens actie na meer dan vijftig jaar nog steeds tot de verbeelding spreekt en een inspiratiebron is voor velen?

Monument van Jan Palach en Jan Zajíc op het Wenceslasplein

Praagse Lente

Elke zestiende januari gaan de gedachten uit naar een gebeurtenis die op deze dag in 1969 plaatsvond. Het verhaal begint eerder - in januari 1968 - met de verkiezing van Alexander Dubček (spreek uit: "doebcheck") als leider van de Communistische Partij. Hij was een politicus die hervormingen en maatregelen begon door te voeren die de greep van het communisme zouden versoepelen en van Tsjechoslowakije een socialistischere staat zouden maken. Deze periode is de geschiedenis in gegaan als de Praagse lente.

De Sovjetleiders weigerden deze hervorming door te laten gaan en organiseerden in augustus 1968 in plaats daarvan een militaire interventie die, hoewel de Tsjechen hard vochten en velen werden gedood, niet konden voorkomen dat hun droom werd verpletterd. Meer dan 500.000 militairen trokken Tsjechoslowakije binnen. De regering werd opgepakt en naar de Sovjet-Unie overgebracht.

Jan Palach

Jan Palach is een 20-jarige student Politiek, Geschiedenis en Filosofie die studeert aan de Karelsuniversiteit in Praag. Hij had dankzij Dubček de hoop op een beter leven gezien en het moet moeilijk zijn geweest toen deze hoop werd verpletterd.

Hij en anderen zoals hij zouden zeker protesteren, maar waartegen?

In het geval van Jan Palach was het niet om te protesteren tegen de Sovjet-invasie, maar om te protesteren tegen het effect op de Tsjechische bevolking die moedeloos en gedemoraliseerd was geworden tot het punt waarop "aanvaarding van de nieuwe orde" en "apathie" met betrekking tot de keuze om niet te protesteren wijdverbreid waren.

De actie

Jan Palach besluit dan iets te doen wat hem uiteindelijk tot een nationaal icoon zal maken.

Op 16 januari 1969, rond elf uur, gaat Jan Palach richting het centrum van Praag. Onderweg koopt hij twee plastic emmers en laat ze vullen met benzine in Opletalova. Kort voor half drie komt hij aan bij de fontein onder het Nationaal Museum op het Wenceslasplein.

Hij verspilt geen tijd, trekt zijn jas uit, haalt een fles met het opschrift Ether uit zijn aktetas, opent die met een mes en snuift eraan. Daarna stopt hij alles weg, overgiet zich met benzine en steekt zichzelf aan met een lucifer. Al schreeuwend van de pijn rent hij over het Wenceslasplein en valt midden op de weg op de grond. Hier hebben getuigen hem met hun jassen gedoofd. Met 80% van zijn lichaam verbrand, wordt hij naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis in Legerova gebracht. Daarover later meer...

Hier vertelt Jan Palach in een kort interview, dat wordt opgenomen, wat de reden van zijn daad is. In het verslag noemt hij de passiviteit van Tsjechische burgers en hij verzet zich tegen de verspreiding van een door de Sovjetbezetter uitgegeven krant, Zprávy. Uit het interview blijkt dat hij verdoofd was en veel pijn had. 

Hij noemde zijn daad geen zelfmoord, maar een actie.

Monument voor Jan Palach en Jan Zajíc bij het Nationaal Museum

Zijn begrafenis is een nationale aangelegenheid

De begrafenis van Jan Palach op 25 januari 1969 werd een groot protest tegen de aanhoudende bezetting. De begrafenisstoet, bestaande uit enkele tienduizenden mensen, ging van Karolin naar het toenmalige Krasnoarmějců-plein in Praag 1 (het huidige Náměstí Jan Palach ), waar verschillende sprekers spraken. Palach werd begraven op de Olšany begraafplaats. In 1973 worden zijn stoffelijke resten opgegraven en gecremeerd zonder toestemming van zijn nabestaanden. In 1990 werd de urn met de as teruggebracht naar de Olšany begraafplaats.

De erfenis van Jan Palach

Aanvankelijk waren de mensen geschokt door de daad en werden er veel vragen gesteld over zijn motief, maar na verloop van tijd werd zijn offer geëerd en groeide er een generatie op die elk jaar protesteerde. Natuurlijk werd elk protest door de autoriteiten met geweld onderdrukt, wat tot meer protest leidde. Dit ging door tot 1989 toen het protest van dat jaar, het eerste grote protest op de kalender, meer demonstranten trok dan ooit en een van de katalysatoren was van de uiteindelijke Fluwelen Revolutie.

Het huis van de zelfmoord en het huis van de moeder van de zelfmoord

Het project bestaat uit drie delen van de Amerikaanse architect en beeldhouwer John Hejduk , twee huizen en een gedicht. De volledige titel wordt vaak vermeld als "Het huis van de zelfmoord en het huis van de moeder van de zelfmoord". Het is een vreemde titel die je in twijfel trekt nadat je bovenstaande hebt gelezen. Het was een actie...

Lees verder om de huidige naam te vinden.

Jan Palach memorial op het Jan Palach Plein

Op het Jan Palach Plein zie je twee structuren. Ze zijn beide 2,8 m x 2,8 m. De zilverkleurige stelt Jan Palach voor en is volledig verzegeld. De roestkleurige vertegenwoordigt zijn moeder (er is een deur aan de achterkant van deze en als deze open is, kun je naar binnen gaan en de trap gebruiken om bij het raam te komen dat uitkijkt op het andere huis). 

Tussen hen op de grond staat het onderstaande gedicht van David Shapiro.

Het gedicht van David Shapiro

De inhuldiging was op 16 januari 2016. Het oorspronkelijke plan was om ze direct voor het Rudolfinum te plaatsen, maar het standbeeld van Antonin Dvorak zou daarvoor  verplaatst moeten worden. In plaats daarvan kozen ze een plek op honderd meter afstand, passend naast de Faculteit der Letteren, Architectuur en Design.

Het heeft een nieuwe naam, "Het Huis van de Zoon en het Huis van de Moeder", als erkenning voor de eigen woorden van Jan Palach.

Legerova

Nadat Jan Palach zichzelf in brand had gestoken, werd hij naar het ziekenhuis gebracht. Het Boruvka-sanatorium was de dichtstbijzijnde medische faciliteit (slechts 200 meter van waar hij zichzelf in brand stak) en was bij toeval een gespecialiseerd brandwondenziekenhuis geworden.

Daar stierf Jan Palach op 19 januari 1969 aan zijn verwondingen.

Jan Palach naast Josef Toufar op een muur in Legerova

Op de muur van het voormalige ziekenhuis in Legerova zie je de afbeelding van Jan Palach met daarnaast Josef Toufar. Wat verbindt deze twee mannen?

De datum van overlijden van beide mannen ligt binnen de communistische periode...

 

Josef Toufar, een wonder en zijn wrede dood

Josef Toufar was vanaf 1948 praktiserend priester in het dorp Číhoště. Op 11 december 1949 zagen zo'n negentien gemeenteleden tijdens de preek meerdere keren een metalen kruisbeeld bewegen tijdens een dienst. Josef Toufar zag dit niet omdat het kruis achter hem stond, maar het woord verspreidde zich over dit wonder. Mensen begonnen de kerk te bezoeken als een pelgrimstocht. Een plaatselijke fotograaf nam een ​​foto van het kruis, maakte kopieën en gaf ze aan Josef Toufar om weg te geven aan kerkbezoekers (later werd de fotograaf daarvoor veroordeeld tot 13 jaar gevangenisstraf). Het nieuws verspreidde zich ook naar communistische oren.

De communisten maakten van de gelegenheid gebruik om te proberen te bewijzen dat het wonder vervalst was en uiteindelijk om de katholieke kerk in diskrediet te brengen. Dit bewijs was in feite een gedwongen bekentenis die uit Toufar was geslagen voordat hij stierf. Er zijn nog andere aspecten die een slechte smaak in de mond achterlaten. 

Na de afranselingen werd hij teruggebracht naar de kerk om "het wonder na te spelen". De veiligheidsdienst Stb had een reeks draden geïnstalleerd om het kruis te laten bewegen en probeerde Toufar ertoe te brengen het te bedienen. Ze filmden de hele zaak met Toufar die bijna dood was. Niet in staat om zelf te staan werd hij overeind gehouden door Stb-ers (het was zo erg dat een andere priester Josef Toufar moest vervangen). Toen de propagandafilm werd getoond, lachten de Tsjechen om de pogingen van de veiligheidsdiensten om de leugen te bewijzen.

Hij stierf in Praag op 25 februari 1950 in het Boruvka-sanatorium (waar Jan Palach 19 jaar later ook sterft) en werd onder een valse naam begraven in een massagraf op Ďáblice Begraafplaats.

Zijn ouders werden pas in 1954 van zijn dood op de hoogte gebracht. In juli 2015 werden de stoffelijke resten van Toufar teruggebracht naar Číhoště en ceremonieel in een graf gelegd.

Kijktip: Burning Bush op HBO

Dit beklijvende drama, gebaseerd op de echte personages en gebeurtenissen, concentreert zich op het persoonlijke offer van Jan Palach. Dagmar Burešová , een jonge vrouwelijke advocaat, werd een deel van zijn nalatenschap door Palach's familie te verdedigen in een proces tegen de communistische regering, een regime dat probeerde Palach's offer, een heroïsche actie voor de vrijheid van Tsjechoslowakije, te onteren.

Verliefd op Praag

Rating: 5 sterren
2 stemmen