Wie door de straten van Praag wandelt, stapt midden in een rijke geschiedenis vol verhalen. Sommige zijn wereldberoemd – denk aan Kafka, de iconische Karelsbrug of de legende van Jan Nepomuk. Andere liggen verborgen, weggestopt onder de sluier van tijd. Eén van die bijna vergeten verhalen is dat van Žofie Chotková: een gravin, aristocrate en de vrouw die het hart wist te veroveren van een Habsburgse troonopvolger. Maar hun sprookje kende een tragisch einde...
Mijn verhaal begint in een rustig, charmant hoekje van Praag, vlak bij de Praagse Burcht. Hier vind je de Písecká brána, ook wel bekend als de Písek-poort. Deze barokke poort, voltooid in 1721, maakte ooit deel uit van de indrukwekkende vestingwerken van de stad. Tegenwoordig is het een plek waar de geschiedenis bijna tastbaar is, waar je het gevoel hebt even terug in de tijd te stappen.
De waaier met op de achtergrond de Pisek poort
Wanneer je met de tram (22 of 23) naar de Burcht rijdt, stap dan niet uit bij de gebruikelijke halte Pražský hrad, maar één halte eerder: Královský letohrádek, het zomerpaleis van koningin Anna, wat na het zien van de waaier een mooie entree is om de Koninklijke Tuinen van de Praagse Burcht te bezoeken (mits geopend).
Loop echter nu nog niet richting het zomerpaleis, maar je gaat de andere de andere kant op. Maak eerst een foto van de meest fotogenieke plek om een authentieke tram prachtig vast te leggen. Let wel op, want de trams naderen vaak sneller dan je verwacht!
Nadat je de foto hebt gemaakt, wandel je naar rechts en kom je uit op een charmant pleintje. Hier staat een unieke gietijzeren fontein, vormgegeven als een elegante waaier. Dit indrukwekkende kunstwerk, ontworpen door Martina Hozová, werd in 2014 gekozen uit maar liefst 37 inzendingen tijdens een openbare kunstwedstrijd. De fontein is geplaatst op een locatie met een historische link naar de familie Chotek. Het nabijgelegen Chotkovy Sady, een schitterend park in de buurt, werd aangelegd door Karel Chotek, de grootvader van de hoofdpersoon in dit verhaal.
De waaier is een prachtig eerbetoon aan Žofie Chotková, de echtgenote van aartshertog Franz Ferdinand. Haar levensverhaal is tragisch, maar intrigerend – een verhaal dat begint met een geheime liefde en eindigt met de gebeurtenis die de Eerste Wereldoorlog in gang zette.
Hier, bij deze vergeten poort en de subtiele schoonheid van de fontein, ontvouwt zich een bijzonder stukje Praagse geschiedenis – stil, krachtig en doordrenkt van betekenis.
Een Tsjechische dame met koninklijke connecties
Žofie werd geboren in 1868 in Stuttgart, destijds de hoofdstad van het Koninkrijk Württemberg. Ze kwam uit een adellijke Boheemse familie, die weliswaar blauw bloed had, maar niet blauw genoeg naar de maatstaven van het Habsburgse hof. En daar begint haar tragische liefdesverhaal.
Rond 1896 ontmoette ze Aartshertog Frans Ferdinand van Oostenrijk in Praag. De twee jonge mensen werden verliefd en begonnen te corresponderen. In 1898 ontdekte aartshertogin Isabella tot haar woede dat troonopvolger Franz Ferdinand niet haar dochter het hof maakte, maar haar hofdame: Žofie Chotková. Toen het geheim uitlekte, ontstond er een schandaal aan het keizerlijk hof.
Het stel wist dat hun liefde niet eenvoudig zou worden. Keizer Frans Jozef I weigerde toestemming voor het huwelijk, omdat Žofie niet van koninklijke afkomst was. Ondanks druk van onder meer de paus, de tsaar en de Duitse keizer bleef hij bij zijn besluit: alleen een zogenaamd morganatisch huwelijk werd toegestaan. Franz Ferdinand stemde toe, maar moest beloven dat hun kinderen nooit recht op de troon zouden krijgen.
Op 1 juli 1900 gaven Franz en Žofie elkaar het jawoord in het Tsjechische plaatsje Zákupy. Van de keizerlijke familie was, op zijn stiefmoeder na, niemand aanwezig. Toch leverde deze dag Žofie de titel 'Prinses van Hohenberg' op. Het was geen sprookjeshuwelijk, maar wel een gebeurtenis die haar plaats in de geschiedenisboeken vond.
Het gelukkige stel
Gezinsleven
Franz Ferdinand en Žofie woonden op kasteel Konopiště, een jachthuis dat hij had laten verbouwen tot hun gezinswoning. Twee van hun drie kinderen werden er geboren. Hoewel hun leven daar vredig en gelukkig was, mocht Žofie haar man officieel niet vertegenwoordigen - haar eerste publieke optreden was pas tijdens een reis naar Sarajevo. Het gezin kreeg geregeld bezoek van Franz’ stiefmoeder Maria Theresia, en zelfs keizer Wilhelm II kwam over de vloer.
In 1909 werd Žofie eindelijk erkend met de titel Hertogin van Hohenberg en kreeg ze het predicaat Hare Hoogheid. Dat gaf haar meer status, al bleef ze bij officiële gelegenheden vaak op de achtergrond.
Sarajevo en de laatste woorden
Op 28 juni 1914 kwam er op brute wijze een einde aan hun liefde tijdens een bezoek aan Sarajevo. Beiden werden dodelijk getroffen door kogels afgevuurd door de Bosnisch-Servische politieke activist Gavrilo Princip.
"Johannes, Johannes, sterf niet! Blijf in leven voor onze kinderen!" waren de laatste woorden van Franz Ferdinand d'Este. "Het gaat goed met me," antwoordde Žofie. Beide echtgenoten bezweken aan de gevolgen van de dodelijke kogels.
De begrafenis in Wenen was sober en ingetogen; haar kinderen waren daarbij niet aanwezig. Haar kist, versierd met een waaier en handschoenen als symbool van haar status als vrouw (en niet als hofdame), stond op gelijke hoogte naast de kist van Franz Ferdinand.
Op hun grafsteen bij het familiekasteel van Artstetten staat de inscriptie: "Verbonden door de huwelijksband, verenigd door hetzelfde lot."
Een laatste eerbetoon aan een vrouw die jarenlang niet werd erkend, maar onmiskenbaar zijn grote liefde was.
Foto van Walter Tausch - Europeana 1914-1918
Žofie en Franz Ferdinand, opgebaard in Wenen
De officiële onthulling van de fontein vond plaats op 17 juni 2019, slechts enkele dagen voor de 105e herdenkingsdag van de moord.
De waaier zelf heb je snel gezien en na een bezoekje aan de Pisek poort is het tijd voor een wandeling door de Koninklijke Tuinen (maart-oktober geopend). Steek de weg over en je ziet het groene dak van het zomerpaleis liggen. Vanaf hier wandel je naar de Praagse Burcht, waar je hopelijk kunt genieten van de klanken van de 16e-eeuwse Zingende Fontein.
De Koninklijke Tuin met de Zingende Fontein, prachtig gelegen tegen de achtergrond van het zomerpaleis van koningin Anna.
Verliefd op Praag