Lidice, de vergelding van de moord op Heydrich

In drie eerdere blogs heb ik geschreven over de moord(aanslag) op Heydrich. Het is een heldhaftig verhaal met grote verliezen. Lees eerst de drie blogs voordat je dit deel leest:

De moord op Heydrich, de slager van Praag

Helden in Praag, de moord op Heydrich

De crypte in de kerk, de moord op Heydrich, deel 3

In dit blog sta ik stil bij het verschrikkelijke verhaal van de gebeurtenissen rondom Lidice.

In het kort een samenvatting naar de aanloop van de tragedie.

27 mei 1942

De aanslag op nazi-officier Heydrich wordt gepleegd door Kubiš en Gabčík in de bocht van de Holesovice straat. Heydrich raakt gewond en wordt naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis Bulovka gebracht.

Kubiš en Gabčík verstoppen zich met vijf anderen in de Heilige-Cyrillus en Heilige-Methodiuskerk in Resslova te Praag. Ze blijven daar 21 dagen, voordat ze door 700 SS-ers na een urenlang gevecht worden "overmeesterd". Geen van de zeven overleeft deze heldhaftige strijd. (18 juni 1942)

4 juni 1942 Heydrich overlijdt aan zijn verwondingen in het ziekenhuis

9 juni 1942 Begrafenis van Heydrich te Berlijn

9 juni 1942 Het dorpje Lidice wordt omsingeld...

Represailles

De nazi's zijn op zoek naar de daders en hebben alles uit de kast gehaald om informatie los te weken bij de Tsjechen. Beloningen worden uitgeloofd, willekeurige voorbijgangers op straat opgepakt, verhoord en geëxecuteerd. De Tsjechen blijken een stug volkje en laten zich niet gemakkelijk door een financiële beloning uit de tent lokken.

Hoewel Hitler de onmiddellijke executie van 10.000 Tsjechen beveelt, wordt het plan aangepast om het Tsjechische verzet volledig uit te roeien. Tussen 28 mei en 9 juni 1942 alleen al worden bijna 1800 doodvonnissen uitgesproken door de Duitse krijgsraad. Het vonnis wordt ogenblikkelijk uitgevoerd.

De nazi's zijn ten einde raad, geen steek verder en Hitler beveelt om Lidice van de kaart te vegen. Lidice, een op het oog onbenullig en onbeduidend dorpje

Waarom het dorpje Lidice?

Het is 11 augustus 2023, als ik met de bus vanaf Nadrazi Veleslavin vertrek richting Lidice. Ik voel me die dag niet zo lekker en dit uitje past daar prima bij. Het is tenslotte geen happy-place.

De weg naar van Praag naar Lidice is er eentje, die ik me niet zal herinneren. Ik stap uit bij een bushalte in de middle of nowhere, aan de rand van waar Lidice tot 10 juni 1942 heeft gestaan.

Niemand van de meegereisde passagiers stapt met mij uit en het voelt alsof ik aan mijn lot wordt overgelaten. Waar ik ook kijk, ik zie niets behalve velden, bomen en kraaien, de boodschappers van onheil.

Op een bordje zie ik de richting naar het monument.

Inmiddels ken ik het verhaal van de moordaanslag en de wraak van de nazi's best goed en Lidice voelt daarom vreemd en droevig aan.

Je kunt je niet voorstellen dat hier ooit een dorp heeft gestaan. Gewoon, omdat het er niet meer is. Terug naar 1942...

De brief aan Anička

Nog voor de uiteindelijke dood van Heydrich onderschept een fabrieksdirecteur een brief, gericht aan een van zijn jonge medewerksters, die op dat moment ziek thuis zit. Blijkbaar werd de post zonder enige gêne geopend.

De brief zou eruit kunnen hebben gezien als geschreven door een van de parachutisten die de waarnemend Reichsprotektor van het Protectoraat Bohemen en Moravië vermoordden.

"Beste Anička, het spijt me dat ik je zo laat schrijf, en ik hoop dat je me zult begrijpen, want je weet dat ik veel werk en zorgen heb. Wat ik wilde doen, deed ik. Op die noodlottige dag sliep ik ergens in Čabárná. Ik ben gezond. Tot deze week en dan zie ik je niet meer. Milan".

In werkelijkheid was de echte reden voor het schrijven van de brief een poging van Václav Riha, met Milan als pseudoniem, om een ​​einde te maken aan zijn huwelijksontrouw. 

De lafhartige directeur brengt de brief naar de plaatselijke Gestapo.

Ania, die de echte naam van haar minnaar niet kent, vertelt tijdens het verhoor dat Milan haar had gevraagd een groet van hun zonen over brengen aan de families Horák en Stříbrný in Lidice, die dienden bij het 311e Bombardement Squadron in Engeland.

Dit wordt gevolgd door een inval in Lidice en de arrestatie van de families Horák en Stříbrný. Huiszoekingen en ondervragingen brengen echter niets verdachts aan het licht. De volgende dag wordt Václav Říha geïdentificeerd als de vriend van Ania Marusczáková in de buurt van Kladno. Ook zijn ondervraging levert geen informatie op.

Ondanks dat ze niets met de hele moordaanslag te maken hebben, worden Ania en Vaclav afgevoerd naar concentratiekamp Mauthausen. Beiden krijgen op 24 oktober 1942 een kogel door het achterhoofd.

Ook Lidice lijkt in alles onschuldig...

9 juni omsingeling van Lidice: niemand mag het dorp verlaten, niemand mag dit navertellen.

Ondertussen besluit Karl Hermann Frank in Praag, in de hoop zijn positie te versterken en zijn benoeming tot de volgende Reichsprotektor te helpen, Lidice te gebruiken als een demonstratie van zijn "krachtige vooruitgang".

Frank presenteert zijn plan persoonlijk aan Hitler op de begrafenis van Heydrich in Berlijn op 9 juni en krijgt onmiddellijk zijn goedkeuring. 

Stel je een rustig, klein en pittoresk dorpje voor. De mannen zijn naar hun werk, veel vrouwen zijn thuis bij de kinderen. De oorlog lijkt ver weg, want er is in Tsjechië eigenlijk niet veel aan de hand, behalve die ene moordaanslag in Praag. 

Lidice en haar inwoners hebben geen enkele reden om zich zorgen te maken.

De avond van 9 juni 1942 valt en gezinnen zijn herenigd na een dag van arbeid. De kinderen worden na een heerlijk geurende en smakelijke maaltijd op bed gelegd. Lidice is toe aan een goede nachtrust, die weldra wreed wordt verstoord door Wehrmacht-eenheden en Duitse politie, die het dorpje hebben omsingeld.

Niemand mag het dorp verlaten, niemand mag dit navertellen.

Behalve de aanwezige nazi's, die dit ingeprent hebben gekregen samen met een camera-man, die alle wreedheden van de komende dagen en weken vastlegt om  te kunnen gebruiken als propaganda.

Uit het boek HhhH van Laurent Binet:

"De in hun slaap gestoorde bewoners van Lidice begrijpen niet goed wat haar overkomt, of begrijpen het maar al te goed . Ze worden uit hun bed gesleurd, met slagen van geweerkolven naar buiten gedreven en allemaal op het dorpsplein van de kerk verzameld.

bijna vijfhonderd inderhaast aangeklede mannen, vrouwen en kinderen staan daar verbijsterd en dodelijk verschrikt, omringd met mannen in het uniform van de Schutzpolizei.

De bewoners kunnen niet weten dat het om een eenheid gaat die men speciaal uit Halle an der Salle heeft laten komen, de geboortestad van Heydrich. maar ze weten wel dat er morgen niemand naar zijn werk zal gaan."

10 juni 1942

Je zou het verdere verhaal haast niet geloven, zo verschrikkelijk is het. Of toch?

Waar de nazi's erg goed in waren is documentatie. Alles werd bijgehouden en de vernietiging van Lidice en haar bewoners moest worden gedocumenteerd in de vorm van beeld. Op de beelden zijn lachende nazi's te zijn, die blijkbaar lol hebben in hun werk.

Nadat er een selectie van de bevolking is gemaakt, worden alle mannen boven de 15 jaar in groepjes van vijf voor een plaatselijk schuur voor matrassen neergezet en neergeschoten. Dit duurt de nazi's te lang en ze gaan over op tien mannen tegelijk, sommigen hand in hand, wetende wat er komen gaat.

Op 10 juni worden 173 mannen geëxecuteerd. Vrouwen en kinderen worden op enkelen na gedeporteerd naar een concentratiekamp en velen overleven de oorlog niet. In totaal komen 340 inwoners van Lidice om het leven (192 mannen, 60 vrouwen en 88 kinderen).

Alle huizen, inclusief de school, de kerk en de pastorie, werden overgoten met benzine en in brand gestoken. 

Het dorp moet van de kaart worden gewist

In de daaropvolgende weken en maanden worden de overblijfselen van verbrande gebouwen opgeblazen, de begraafplaats verwoest, inclusief het opgraven van de doden, bomen worden gekapt en het puin wordt naar de toenmalige Podhorův-vijver gebracht en alles wordt onherkenbaar met de grond gelijk gemaakt.

Om het puin te verwijderen wordt op het terrein een veldspoorlijn aangelegd. De beekbedding wordt op verschillende plaatsen zelfs verschoven, zodat er niets op zijn oorspronkelijke plek bleef staan.

Filmbeelden, gemaakt door de nazi’s zelf, getuigen nog steeds van het vernietigingswerk. Het gebied waar Lidice ooit heeft gelegen, wordt in een kaal veld  veranderd en de naam van het dorp wordt van de kaarten gewist.

Lidice, een dorpje vlakbij Praag. Foto van voor 1942.

Terug naar 2023

Met dit verhaal in mijn achterhoofd en ik verzeker je.....het is erger dan ik hier in dit blog kan beschrijven, loop ik richting het Lidice monument. Kippenvel ondanks de stijgende temperaturen van deze zomerse dag.

De mooie opgang naar het monument.

De rust van deze memorabele plek is fijn en tegelijkertijd wil je dat deze plek door meer mensen wordt bezocht. Dat verdienen de onschuldige mensen uit Lidice, die gestorven zijn zonder enig aandeel te hebben gehad in de Tweede Wereldoorlog. 

Het monument

Het moment dat ik "Lidice" binnenstap, zie ik dat mannen aan het werk zijn om het "pleintje" voor het monument op te knappen. Er gaan verschillende gedachten door mijn hoofd. 

"Ik kom nog een keer terug, als het af is" en "Wat goed, dat ze het onderhouden" en "De tijd staat niet stil", "Balen dat ze dat nu aan het doen zijn".

De laatste gedachte komt voor uit de wens om geen mensen en auto's op een foto te hebben. Ik loop voorzichtig over het plein van de ene ruimte, waar uitleg gegeven wordt over de moordaanslag, naar de andere waar het verhaal van Lidice centraal staat, met foto's van de twee jonge bijna ex-lovers, die ongewild Lidice op de kaart hebben gezet en het er net zo hard weer vanaf hebben gehaald. 

Het monument voor de slachtoffers van Lidice

Ik kijk uit over een grote leegte met glooiende grasvelden, kronkelige paadjes en hier en daar een standbeeld en een groep roerloze kinderen. Dan zie ik zwaluwen dansend, zwierend en duikend als kleine gevechtsvliegtuigjes vrij door de lucht bewegen.

"De zwaluw staat voor vernieuwing, wedergeboorte, en de onsterfelijke hoop die altijd de donkerste dagen doet volgen. Het is een krachtig teken dat ons eraan herinnert om vol te houden en te geloven dat betere tijden voor ons liggen, hoe zwaar de huidige omstandigheden ook mogen zijn."

(Deze betekenis van de zwaluw lees ik pas achteraf op het internet.)

Symbolische gedachten vliegen ter plekke door mijn hoofd. De zwaluwen genieten van hun vrijheid in een open veld waar insecten als gemakkelijke prooien kunnen worden verorberd.

Lastig uit te leggen wat ik toen voelde, maar het was een mooi schouwspel.

De kinderen van Lidice

De roerloze kinderen rechts bij de bomen trekken mijn aandacht en ik loop naar beneden het "dorp" in. De foto's van "de kinderen van Lidice" had ik al vaak gezien. Wanneer je er live voor staat en de gezichtsuitdrukkingen van ieder kind aanschouwt, dan pas voel je heel even, voor een split second, wat ze gevoeld moeten hebben...

Nee, ook dan voel je het niet. Dat is onmogelijk, dat is onmenselijk!

Het was onmenselijk.

Het monument voor de kinderen van Lidice

Daar sta je dan, weglopen kan niet.

Het monument voor de kinderen van Lidice grijpt mij enorm aan. Kinderen van twee tot veertien jaar, broertjes en zusjes, vriendjes en vriendinnetjes, zich van geen kwaad bewust. Eentje wil ironisch genoeg niet blijven staan en lijkt de benen te nemen.

Ondanks de gelatenheid op de gezichten zie je de trots, de onverschrokkenheid, de angst, de liefde voor elkaar, het onbegrip, maar bovenal zie je het verdriet in de ogen van de kinderen.

Eind jaren zestig begon Marie Uchytilova zonder opdracht, puur uit innerlijke behoefte, aan het monument voor de Lydische kinderen te werken. Samen met haar echtgenoot  modelleerde ze tot aan haar dood een symbolisch standbeeld van elk van de 82 kinderen die omkwamen in het vernietigingskamp in Chełmno, Polen.

Ze creëerde bewust geen getrouwe gelijkenissen, zodat de harten van de overlevende moeders niet verder gebroken zouden worden. Het is een monument voor alle kinderen die het slachtoffer waren van de verschrikkingen van de oorlog.

Telkens wanneer ik in dit soort verhalen induik, stel ik dezelfde vragen.

Hoe kan je...? Welke kronkel in je hoofd laat dit toe? Hoe...? Waarom....? Als dit je eigen kind zou zijn...! Dat is niet eens een vraag.

De vragen houden niet op en het is nog steeds van deze tijd, het zit in de mens om anderen wat aan te doen, als de overtuiging maar groot genoeg is dat de anderen het verdienen. Zo kan ik de lachende nazi's op de filmpjes van Lidice ook wel schieten, omdat ze het verdienen.

Het dorp

Met een enorme haat jegens de nazi's en onbegrip voor wat Lidice en haar onschuldige bewoners is aangedaan, vervolg ik mijn weg door het "dorp". Tegenstrijdige gevoelens en gedachten overheersen op dit moment. Het is een schitterend monument en een indrukwekkende omgeving, maar het is zo bizar om dat te denken. Hoe kan ik hier lopen en het mooi vinden terwijl hier afgrijselijke waarheden hebben plaatsgevonden.

Ik voel me nog steeds niet lekker, maar hoe belangrijk is dat in het licht van de plaats waar ik ben. 

Lidice is mooi, terwijl er weinig moois te zien is. Het is als de ruimte tussen  muzieknoten, die ervoor zorgen dat de noten de aandacht krijgen die ze verdienen. Die lege ruimte - de stilte - tussen de noten valt niet op, maar is o zo nodig. Zonder die stilte ertussen is er geen muziek maar aanhoudend geluid...

Het lege en stille Lidice valt niet op en daarom betekent deze monumentale ruimte hier des te meer.

Pfff, ik kan mezelf bijna niet volgen.

Ik kom aan bij wat vroeger de katholieke kerk geweest moest zijn. Slechts enkele stenen markeren de plek, waar vroeger mogelijk tientallen dorpsgenoten steun aan elkaar en het geloof hebben gevonden. 

De voormalige basisschool of wat daarvan over is, enkele grote standbeelden als eerbetoon aan de vrouwen van Lidice en andere monumenten passeer ik. Keer op keer walg ik van de gedachte aan wat zich hier heeft afgespeeld en ik denk aan mijn eigen gezin.

Ik prijs mezelf gelukkig.

Aan het einde van het pad door Lidice, neem ik plaats op een bankje, dat uitkijkt op het imaginaire dorp. Een diepe zucht, een slok water en de wetenschap dat ik dit nooit moet vergeten, nooit mag vergeten, nooit vergeet.

De leegte is nodig om het verhaal te vertellen.

Het wordt tijd om deze gruwel te verlaten en het huidige Lidice, dat naast het Lidice van 1942 eind jaren veertig, begin vijftig is herrezen te bezoeken. Bizar om te beseffen dat het leven is doorgegaan en dat alles wat ik hier heb gezien geschiedenis is.

Mijn maag knort en na een half uur lopen, neem ik plaats in Restaurace Lidická Galerie. Eerst een pivo om de indrukken te verwerken...

Tips:

Bezoek Lidice wanneer je het verhaal goed kent, anders doe je het monument geen eer aan en is Lidice voornamelijk een plek van leegte. Althans, dat is mijn idee. 

Er kleven nog zoveel verhalen en locaties aan het verhaal rondom de moordaanslag op Heydrich, dat ik meer blogs over dit onderwerp zal schrijven. Zo staat Panenské Břežany, het dorpje waar Heydrich en zijn gezin woonde in 1942, nog op mijn lijstje. 

Hoe kom je er?

Vanaf Nádraží Veleslavin (Metrostation van de groene lijn A) neem je bus 300 en je stapt uit bij bushalte Památník (Bustěhrad). Koop een kaartje in de bus. Het ritje duurt ongeveer 20 minuten.

Het schitterende boek van Laurent Binet is echt een aanrader::

Verliefd op Praag